Nuevos espacios de sociabilidad en el ámbito rural en el primer tercio del siglo XX

Fútbol en la comarca ourensana del Ribeiro.

Resumen

En las primeras décadas del siglo XX el deporte comenzó su expansión hasta llegar a casi toda Europa, incluidas las aldeas gallegas. En este artículo se revisa de qué manera llegó y se desarrolló el fútbol en la comarca del Ribeiro (Ourense), una zona que vivía una expansión de la producción vitivinícola y en la que el campesinado empezaba a organizarse y movilizarse. A partir de la bibliografía existente, acompañada de una profunda revisión hemerográfica, se analizan los actores sociales que propiciaron la práctica de este deporte en una zona rural y la implicación de los campesinos en este elemento de modernidad. Una cultura urbana que tuvo una gran expansión en la zona llegando a jugarse en la práctica totalidad sus parroquias en los momentos previos al golpe de 1936.
  • Referencias
  • Cómo citar
  • Del mismo autor
  • Métricas
Acuña, Xosé Enrique y Cabo Villaverde, José Luis (2009): Pioneiros da aviación en Galicia. Aviadores, avións, aeroportos. Vigo: A Nosa Terra.
Bahamonde Magro, Ángel (2011): «La escalada del deporte en España en los orígenes de la sociedad de masas 1900-1936» en Xavier Pujadas I Marti (coord.): Atletas y ciudadanos. Historia social del deporte en España. 1870-2010. Madrid: Alianza Editorial, pp. 89-124.
Cabo Villaverde, Miguel (1998): O Agrarismo. Vigo: A Nosa Terra.
Cabo Villaverde, Miguel y Vazquez Varela, José Manuel (2015): «Las otras guerras de nuestros antepasados: la violencia intercomunitaria en la Galicia rural contemporánea», Hispania. Revista española de historia, 251, pp. 781-804.
Cabo Villaverde, Miguel y Rodríguez Lago, José Ramón (2018): «Matar a un ruiseñor. Oseira, 1909, análisis de una masacre», Cuadernos de Historia Contemporánea, 41, pp. 233-253.
Cabo Villaverde, Miguel y Leira-Castiñeira, Francisco José (2021): «Violencia e conflitividade na Galicia contemporánea: imaxes e realidades» en Miguel Cabo Villaverde y Francisco José Leira-Castiñeira (eds.): A xustiza pola man. Violencia e conflitividade na Galicia contemporánea. Vigo: Xerais, pp. 29-39.
Chao Rey, José Luis (2014): Sociedad Recreativa Club Artístico – Ribadavia. 100 aniversario. 1914-2014. Ourense: Deputación Provincial de Ourense.
Domínguez Almansa, Andrés (2009): Historia social do deporte en Galicia. 1850-1920. Vigo: Editorial Galaxia.
Domínguez Almansa, Andrés (2013): «Un esfuerzo contra la exclusión: mujer, modernidad y cultura deportiva (Galicia, 1880-1940)», Iii Ciclo de conferencias: xénero, actividade física e deporte (2011-2012). A Coruña: Universidade da Coruña, pp. 33-45.
Domínguez Almansa, Andrés y Pujadas I Martí, Xavier (2011): «Estadios y trincheras. Deporte y retaguardia en la guerra civil, 1936-1939» en Xavier Pujadas I Martí (coord.): Atletas y ciudadanos. Historia social del deporte en España. 1870-2010. Madrid: Alianza Editorial, pp. 169-201.
Domínguez Almansa, Andrés, Sanfiz Arias, Roque y Riveiro-Rodríguez, Tania (2021): «Deporte, educación, violencia: outra perspectiva do proceso civilizador (Galicia, 1890-1936)» en Miguel Cabo Villaverde y Francisco José Leira-Castiñeira (eds.): A xustiza pola man. Violencia e conflitividade na Galicia contemporánea. Vigo: Xerais, pp. 217-241.
Domínguez Castro, Luís (1992): Viños, viñas e xentes do Ribeiro: economía e patrimonio familiar, 1810-1952. Vigo: Xerais.
Domínguez Castro, Luís (2000): «O amo bo e o comerciante que fía: duas estratexias de crédito rural privado no primeiro terzo do século xx» en Lourenzo Fernández Prieto (ed.): Terra e progreso. Historia agraria da Galicia contemporánea. Vigo: Xerais, pp. 527-545.
Durán, José Antonio (1976): Agrarismo y movilización campesina en el país gallego (1875-1912). Madrid: Siglo xxi.
Elias, Norbert y Dunning, Eric (1992): Deporte y ocio en el proceso de civilización. México: Fondo de Cultura Económica.
Fernández Prieto, Lourenzo (1992): Labregos con ciencia. Estado, sociedade e innovación tecnolóxica na agricultura galega, 1850-1939. Vigo: Xerais.
Hervés Sayar, Henrique et al. (2000): «Resistencia e organización. A conflitividade rural en Galicia desde a crise do Antigo Réxime ao franquismo» en Lourenzo Fernández Prieto (ed.): Terra e progreso. Historia agraria da Galicia contemporánea. Vigo: Xerais, pp. 129-162.
Hobsbawm, Eric (1998): Naciones y nacionalismo desde 1780. Barcelona: Crítica.
Lanero Táboas, Daniel (2008): Memorias de José Arias. ¿Mis pecados?. Santiago de Compostela: Fundación 10 de Marzo.
Leira-Castiñeira, Francisco J. (2020): Soldados de Franco. Reclutamiento forzoso, experiencia de guerra y desmovilización militar. Madrid: Siglo xxi.
López Cuevillas, Florentino (1936): Parroquia de Velle. Santiago de Compostela: Seminario de Estudos Galegos.
López Villar, Cristina (2018): Pioneras do deporte en Galicia. A Coruña: Deputación da Coruña.
Martínez Torres, Mateo (2020): «A «fronte interior» na comarca do Ribeiro (1936-1937): un aporte sobre as represalias económicas na vila de Ribadavia», Mazarelos, 1, pp. 39-48.
Míguez Macho, Antonio (2007): La construcción de la ciudadanía a través de los movimientos sociales. El movimiento obrero en Galicia (1890-1936). Santiago de Compostela: Fundación 10 de Marzo.
Míguez Macho, Antonio y Cabo Villaverde, Miguel (2013): «Pisando la dudosa luz del día: el proceso de democratización en la Galicia rural de la Restauración», Ayer, 89, pp. 43-65.
Núñez Seixas, Xosé Manoel (1993): «El fascismo en Galicia. El caso de Ourense (1931-1936)», Historia y Fuente Oral, 10, pp. 143-174.
Núñez Seixas, Xosé Manoel (1998): Emigrantes, caciques e indianos: o influxo sociopolítico da emigración transoceánica en Galicia (1900-1930). Vigo: Xerais.
Núñez Seixas, Xosé Manoel (1999): «A parroquia de alén mar: Algunhas notas sobre o asociacionismo galego local en Bos Aires (1904-1936)», Semata, 11, pp. 345-379.
Otero Pedrayo, Ramón (1990): Os camiños da vida. 1ª ed. 1928. Vigo: Galaxia.
Otero Pedrayo, Ramón (2002): Arredor de si. 1ª ed. 1930. A Coruña: La Voz de Galicia.
Pereira González, Dionisio y Fernández Fernández, Eliseo (2003): «A represión contra o Movemento Libertario na Galiza durante a Guerra Civil e a posguerra». Actas do Congreso da Memoria: a represión franquista en Galicia. Narón, 4 a 7 de diciembre de 2003, pp. 399-425.
Prada Rodríguez, Julio (2004): Ourense. 1936-1939. Alzamento, guerra e represión. Sada: Edicións do Castro.
Prado Conde, Santiago y Llana Rodríguez, César (2008): Albums para o reencontro. Ribadavia e os ribadavienses VI: O deporte. Ribadavia: Museo Etnolóxico de Ribadavia.
Pujadas I Martí, Xavier y Santacana Torres, Carles (2003): «El club deportivo como marco de sociabilidad en España. Una visión histórica (1850-1975)», Hispania, 214, pp. 502-522.
Quiroga Fernández, Alejandro (2014): Goles y banderas: fútbol e identidades nacionales en España. Madrid: Marcial Pons.
Risco, Vicente (1993): Unha parroquia galega nos anos 1920-1925. 1ª ed. 1926. Santiago de Compostela: Museo do Pobo Galego.
Román Lago, Isidro y Bernárdez Sobreira, Antonio (2007): Labrando na Rebelión. Societarismo e populismo agrario en Galiza. Vigo: A Nosa Terra.
Scott, James C. (2003): Los dominados y el arte de la resistencia. Pamplona: Txalaparta.
Sobrado Correa, Hortensio (2012): «Identidad parroquial y comunidad rural en la Galicia de la Edad Moderna» en María José Pérez Álvarez, Laureano Rubio Pérez y Alfredo Martín García (eds.): Campo y campesinos en la España moderna. Culturas políticas en el mundo hispano. Madrid: Fundación Española de la España Moderna, pp. 705-718.
Soutelo Vázquez, Raúl (1996): «Repensando la agencia social de la mesocracia urbana en la relativa modernización de la Galicia rural: Ourense, 1880-1936», Espacio, tiempo y forma. Serie V. Historia contemporánea, 9, pp. 85-98.
Soutelo Vázquez, Raúl (1999): Os intelectuais do agrarismo. Protesta social e reformismo agrario na Galicia rural: Ourense, 1880-1936. Vigo: Servizo de Publicacións da Universidade de Vigo.
Soutelo Vázquez, Raúl (2001): «Las uvas de la unión. Organización y movilización campesina en la vitivinicultura gallega: el Ribeiro ourensano, 1880-1936», Historia agraria, 25, pp. 121-156.
Valcárcel López, Marcos (1987): A prensa en Ourense e a súa provincia. Ourense: Deputación de Ourense.
Valcárcel López, Marcos (1996): «O papel das elites urbanas na Galicia non urbana da Segunda República. O exemplo ourensán» en Lourenzo Fernández Prieto, Xosé Manoel Núñez Seixas, María Aurora Artiaga Rego e Xesús Balboa López (coords.): Actas do Congreso Internacional Poder local, elites e cambio social na Galicia non urbana (1874-1936), 14-15 de xuño de 1996, Santiago de Compostela, pp. 225-241.
Martínez Torres, M., & Sanfiz Arias, R. (2023). Nuevos espacios de sociabilidad en el ámbito rural en el primer tercio del siglo XX: Fútbol en la comarca ourensana del Ribeiro. Studia Historica. Historia Contemporánea, 40, 19–40. https://doi.org/10.14201/shhc2018361940

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Biografía del autor/a

Mateo Martínez Torres

,
Universidade de Santiago de Compostela
Profesor de Xeografía e Historia en educación secundaria. Sus estudiosse centran en el desarrollo del sindicalismo y la represión en la zona del Ribeiro (Ourense). Hapublicado «A «fronte interior» na comarca do Ribeiro (1936-1937): Un aporte sobre asrepresalias económicas na vila de Ribadavia» en el nº1 de Mazarelos: revista de Historia eCultura.

Roque Sanfiz Arias

,
Histagra - Universidade de Santiago de Compostela
Doctorando en Historia Contemporánea en la Universidade deSantiago de Compostela. Sus investigaciones se centran en el desarrollo de lasociabilidad deportiva en la Galicia rural durante la primeira mitad del siglo XX. Hapublicado "Febre no campo. Fútbol en Fene até 1936" en el vol. 39 de la RevistaMurguía y Domínguez Almansa, A., Sanfiz Arias, R. e Riveiro-Rodríguez, T. (2021):"Deporte, educación, violencia: outra perspectiva do proceso civilizador (Galicia,1890-1936)", Leira-Castiñeira, F.J. e Cabo Villaverde, M. (eds.), A xustiza pola man.Violencia e conflitividade na Galicia contemporánea, Vigo, Xerais, p. 217-241.
+